مروری بر فیلم های مسعود کیمیایی ؛ از قیصر تا خائن کشی

در این بخش مروری میکنیم بر آثار مسعود کیمیایی کارگردان معروف سینما و تلویزیون.مروری بر آثار مسعود کیمیایی از کارگردان های خوب و توانمند کشورمان که بیشتر او را با فیلم قیصر به یاد می آوریم، او سابقه کارگردانی شماری از مطرح‌ترین فیلم‌های پیش و پس از انقلاب اسلامی را در کارنامه داشته و از کارگردانان دست‌به‌قلم سینمای ایران نیز به شمار می‌رود و رمان‌نویسی چیره‌دست و قهار بوده و کتاب‌هایش بارها تجدید چاپ شده‌اند. امروز از 0 تا 100 با آثار مسعود کیمیایی آشنا میشویم. در ادامه با بازیگرآنلاین همراه باشید.

از مسعود کیمیایی همواره بعنوان چهره ماندگار و جریان ساز سینمای ایران نام برده می‌شود. نگاه عمیق و پر دغدغه و عزم راسخ و خستگی ناپذیرش، او را به فیلمسازی تبدیل کرده که همواره با نگاهی مستقل زیر برگه‌های تاریخ این سینما امضا انداخته است. لحن مردمی و روایت متعهد مسعود کیمیایی نسبت به مردم جامعه و هویت ایرانی، از دیرباز تاکنون به سینمای او جایگاهی یگانه بخشیده است. او عدالت طلبی را بارها و بارها با لحنی معترض و آرمانگرا همگام با مردم فریاد زده و همچنان در تقابل خیر و شر در جستجوی سینمایی است که در آن بتوان پای رفاقت و پاکی ایستاد و با خیانت و پلشتی همراه نشد. مسعود کیمیایی علاوه بر حضور پرشور در عرصه فیلمسازی طی پنج دهه و پربار کردن گنجینه سینمای ایران، توان خود را در کشف و پرورش هنرمندان سینمای ایران به اثبات رسانده است. کیمیایی در سالهای پیش از انقلاب از جمله اولین فیلمسازانی است که آثارش توجه همزمان مردم و منتقدان را به همراه داشت و از معدود هنرمندانی است که با همه افت و خیزهای یک راه دشوار، این مسیر را تا امروز ادامه داده است. توان و هنر کیمیایی حتی اگر در مقاطعی از دید داوران پنهان ماند اما گذشت زمان خود بهترین قاضی بود برای ثبت ماندگاری این آثار.

مختصری درباره مسعود کیمیایی

همان‌طور که گفته شد، مسعود کیمیایی یکی از سرشناس‌ترین کارگردانان سینمای ایران هم در دوران پیش و هم پس از انقلاب اسلامی است. او را باید مثل: عباس کیارستمی و داریوش مهرجویی، از شناخته‌شده‌ترین سینماگران پیش از انقلاب دانست که آثار فاخری را تولید کرده‌اند. استاد کیمیایی، اگرچه در عرصه بین‌المللی، مثل: استاد عباس کیارستمی و جناب آقای اصغر فرهادی، چهره‌ی شناخته‌شده‌ای نیست، اما آثار مسعود کیمیایی با استقبال گسترده مخاطبان و منتقدان داخلی مواجه شده‌اند.

مسعود کیمیایی، متولد هفتم مرداد سال 1320 در شهر تهران است. او اصالتاً از اهالی محله‌ی چراغ‌برق تهران بود و در 3 سالگی به همراه خانواده به خیابان ری نقل مکان کرد. سپس از آصف‌الدوله به خیابان بهار تهران آمد و در نهایت، ساکنِ مناطق شمالی پایتخت شد. او در طول زندگی خود چند بار ازدواج کرد. جالب است بدانید که گوگوش، خواننده مطرح مقیم خارج از کشور، یکی از همسران او است که از سال 1376 تا 1382 شمسی، با هم زندگی کردند.

جوایز

داخلی

• برنده جایزه بهترین کارگردانی در دومین جشنواره سینمایی سپاس تهران برای فیلم قیصر ۱۳۴۸
• برنده جایزه بهترین فیلم در دومین جشنواره سینمایی سپاس تهران برای فیلم قیصر ۱۳۴۸
• برنده جایزه بهترین فیلم به مفهوم مطلق و بهترین کارگردانی جشنواره سینمایی سپاس برای فیلم داش‌آکل ۱۳۵۰
• نامزد جایزه بهترین آنونس بخش مسابقه مواد تبلیغاتی فیلم‌ها از هشتمین جشنواره فیلم فجر برای فیلم سرب ۱۳۶۸
• برنده جایزه بهترین فیلم از انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران برای فیلم دندان مار ۱۳۶۸
• کاندید تندیس زرین بهترین طراحی صحنه و لباس از اولین دوره جشن خانه سینما برای فیلم سلطان ۱۳۷۵
• کاندید تندیس زرین بهترین فیلم از اولین دوره جشن خانه سینما برای فیلم سلطان ۱۳۷۵
• کاندید سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی برای فیلم اعتراض ۱۳۷۸
• کاندید سیمرغ بلورین بهترین فیلم برای فیلم اعتراض ۱۳۷۸
• کاندید تندیس زرین بهترین فیلم از سومین دوره جشن خانه سینما برای فیلم فریاد ۱۳۷۸
• کاندید تندیس زرین بهترین فیلم از سومین دوره جشن خانه سینما برای فیلم سربازهای جمعه ۱۳۸۳
• برنده جایزه ویژه هیئت داوران برای فیلم جرم از بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر ۱۳۸۹
• برنده جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلم از بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر برای فیلم جرم ۱۳۸۹
• کاندید سیمرغ بلورین بهترین فیلم‌نامه از بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر برای فیلم جرم ۱۳۸۹
• کاندید سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی از بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر برای فیلم جرم ۱۳۸۹
• تندیس حافظ بهترین فیلم جشن دنیای تصویر برای فیلم محاکمه در خیابان ۱۳۹۱

بین‌المللی

• برنده جایزه بهترین فیلم‌نامه انجمن بین‌المللی فیلم تاشکند برای فیلم داش آکل ۱۹۷۱
• برنده مدال نقره جشنواره بین‌المللی فیلم مانهایم-هایدلبرگ برای فیلم غزل ۱۹۷۶
• برنده جایزه بهترین کارگردانی جشنواره بین‌المللی فیلم قاهره برای فیلم سفر سنگ ۱۹۷۹
• برنده جایزه پلاک طلایی سازمان بین‌المللی سینمای کاتولیک جشنواره بین‌المللی فیلم قاهره برای فیلم سفر سنگ ۱۹۷۹
• برنده مدال طلای شهر جیفونی برای بهترین فیلم (مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی) از بیستمین دوره جشنواره فیلم جیفونی ۱۹۹۰
• نامزد جایزه خرس طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم برلین برای فیلم دندان مار ۱۹۹۱
• نامزد جایزه شیر طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز برای فیلم گروهبان ۱۹۹۲
• برنده جایزه ذکر ویژه جشنواره بین‌المللی فیلم برلین برای فیلم دندان مار ۱۹۹۱
• نامزد هوگو طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو برای فیلم دندان مار ۱۹۹۲
• برنده جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره بین‌المللی فیلم مونترآل برای فیلم دندان مار ۱۹۹۲

در قسمت بعد با مرور آثار مسعود کیمیایی همراه شما خواهیم بود.

مروری بر آثار مسعود کیمیایی

مسعود کیمیایی از سال 1347 تا انتهای قرن سیزدهم، 32 اثر را ساخته است. او در دهه‌ی 40 سه اثر، در دهه‌ی 50 هشت اثر، در دهه‌ی 60 پنج اثر، در دهه‌ی 70 هفت اثر، در دهه 80 پنج اثر، در دهه 90 چهار اثر را کارگردانی کرد که در قالب جدول زیر، نام هر اثر و سال تولید آن را مشاهده می‌کنید:

کارنامه فیلم‌سازی و زندگی شخصی مسعود کیمیایی همواره ملتهب، سرشار از حاشیه و پر فرار و فرود بوده؛ ویژگی‌هایی که موجب می‌گردند مسعود کیمیایی، چه وقتی از او به‌عنوان یک هنرمند یاد می‌کنیم و چه وقتی به‌عنوان یک شهروند عادی، شخصیتی جذاب و کنجکاوی‌برانگیز باشد. کمتر ایرانی را می‌توان یافت که آثار مسعود کیمیایی ندیده باشد، در مورد او و فیلم‌هایش نظر نداده باشد و ته دلش نخواهد جزئیات بیشتری از زندگی شخصی‌اش بداند. کیمیایی که به‌ خاطر شوق و علاقه به سینما ترجیح داد به جای تحصیل در دانشگاه کار خود را به صورت عملی در نزد بزرگان سینما آغاز کند؛ در نخستین گام سینما را با دستیاری مرحوم ساموئل خاچیکیان در فیلم خداحافظ تهران آغاز کرد.

مسعود کیمیایی فعالیت سینمایی را در سال ۱۳۴۵ با دستیاری ساموئل خاچیکیان در فیلم خداحافظ تهران آغاز کرد. کیمیایی تحصیلات کارگردانی ندارد و تمام آموخته‌های تکنیکی او از سینما به حضور در گروه دستیاران فیلم قهرمانان به کارگردانی ژان نگولسکو و دستیاری ساموئل خاچیکیان در فیلم خداحافظ تهران محدود می‌شود. او همچنین در پشت صحنهٔ نمایشی از بهرام بیضایی نیز کار کرده بود.

در ادامه به معرفی آثار مسعود کیمیایی خواهیم پرداخت.

فیلم بیگانه بیا اولین اثر مسعود کیمیایی

مسعود کیمیایی اولین اثر سینمایی‌اش به نام «بیگانه بیا» در سال 1347 را ساخت و با همین فیلم مخاطبان خاص خود را پیدا کرد. خلاصه‌ی داستان فیلم «بیگانه بیا» در مورد مرد جوانی است که بی‌توجه به دختری – که از رابطه با او صاحب فرزندی شده است – برای تحصیل به خارج از کشور مهاجرت می‌کند؛ به این دلیل، دختر ناامید و سرخورده می‌شود و در این حین، دست به خودکشی می‌زند؛ اما مرد جوان دیگری، دختر را نجات می‌دهد و او را از این تصمیم بازمی‌دارد و در نهایت با او ازدواج می‌کند. مردِ جوانِ به فرنگ رفته، پس از مدتی از سفرش برگشته و با دیدن وضع موجود، خود را به‌شدت تنها و بیگانه می‌یابد و به همین خاطر دست به خودکشی می‌زند. در فیلم «بیگانه بیا» بازیگرانی همچون: بهروز وثوقی، فرامرز قریبیان و فرخ ساجدی به ایفای نقش پرداختند و مارینا متر نیز در نقش فرنگیس، در این فیلم بازی کرد.

فیلم قیصر از معروفترین آثار مسعود کیمیایی

اما سال ١٣٤٨ را شاید بتوان‌ سال تولد هنری کیمیایی نامید. سالی که او با قیصر موفقیتی حیرت‌انگیز به دست آورد. قیصر، هم فروشی عالی داشت و هم محبوبیت زیادی میان منتقدان به دست آورد و در جشنواره سپاس جایزه هایی را دریافت کرد.

سرآغاز موج نوی سینمای ایران با کمترین بهره‌گیری از عناصر فیلم فارسی‌های آن دوره. چه چیزی داستان «قیصر» را متفاوت کرد؟ این که نظام قضایی را زیر سوال برد و قهرمان داستان خودش تصمیم گرفت که عدالت را اجرا کند. خبری از آن عشق و عاشقی‌های فیلم فارسی‌ها نبود. قیصر بزن بهادر تنهایی بود که می‌خواست خانواده‌اش را از ننگ نجات بدهد.

«فکر کردی چی ننه؟ کسی از مردن ما ناراحت می‌شه؟ نه ننه. سه دفعه که آفتاب بیفته لب این دیوار و سه دفعه که اذون مغرب رو بگن، همه یادشون می‌ره ما کی بودیم و واسه چی مردیم، همون جوری که ما یادمون رفته، این دوره زمونه کسی حوصله قصه شنیدن رو نداره.»

بد نیست بدانید که او علاوه بر کارگردان، نویسنده‌ی اثر نیز بود. قیصر فیلمی جریان ساز به شمار می رود به این معنی که موجی نو در سینما آفرید و بعضی پس از این فیلم به سینما روی آوردند و کارگردان شدند. قیصر به صنعت سینمای ایران جانی تازه بخشید و اهالی سینما را به کار خود دلگرم کرد. بهروز وثوقی با نقش‌آفرینی در این فیلم، تبدیل به یکی از سلبریتی‌های همیشگی سینمای ایران شود. او با نقش‌آفرینی در کاراکتر قیصر و پوری بنایی به‌عنوان نامزد قیصر، بازیگران خاطره‌ساز این فیلم بودند و بزرگانی چون ناصر ملک‌مطیعی و جمشید مشایخی در کنار آن دو در این فیلم به نقش‌آفرینی و هنرنمایی پرداختند.

ماجرا از جایی شروع می‌شود که کریم آب‌منگل به خواهر قیصر تعدی کرده. برادرش فرمان و دایی‌اش مخالف این هستند که قیصر متوجه جریان شود. می‌دانند که طاقت نمی‌آورد و خون به پا می‌کند. فرمان می‌خواهد خودش حساب کریم آب منگل را برسد و کشته می‌شود. حالا قیصر مانده و انتقام دو خون خواهر و برادرش. قیصر سراغ تک‌تک برادران آب منگل می‌رود.

اولین فیلمی که برای آن موسیقی متن ساخته شد. تیتراژ درست و حسابی داشت و تولد قهرمانان مسعود کیمیایی بود. مردانی تنها که انگار روح‌شان زندگی در این جهان پر از پیچیدگی را تاب نمی‌آورد.

تاثیر «قیصر» را ببینید که وقتی سخنگوی دولت می‌خواهد جواب خبرنگاران را بدهد از دیالوگ فیلم نقل قول می‌کند. همان دیالوگ مشهور بهمن مفید که: «من بودم و حاجی نصرت و علی پونصد و رضا فرصت. آره و اینا خیلی بودیم» و آخرش به این جا می‌رسد که: «حالا ما به همه گفتیم زده شما هم بگین زده.»

در سال ۱۳۹۰ در نظرسنجی روزنامه بانی فیلم، قیصر از دید خوانندگان به عنوان تأثیرگذارترین فیلم سینمای ایران انتخاب شد.

علی شریعتی، ابراهیم گلستان، پرویز نوری، عباس کیارستمی، لیلی گلستان، داریوش مهرجویی، اصغر فرهادی و نجف دریابندری بارها از قیصر تمجید کرده‌اند.

فیلم رضا موتوری از احساسی ترین آثار مسعود کیمیایی

«رضا موتوری»، سومین اثر مسعود کیمیایی است که آن را در سال 1348 ساخت.یکی از احساساتی‌ترین فیلم‌های مسعود کیمیایی است. مثلث فرهاد مهراد، اسفندیار منفردزاده و شهیار قنبری برای موسیقی این فیلم در اوج است. از مشهورترین فیلم‌های سینمایی پیش از انقلاب که در کارنامه او، می‌درخشد. «رضا موتوری» یک درام ایرانی بود که در آن بهروز وثوقی با فریبا خاتمی، پروین ملکوتی و بهمن مفید، هم‌بازی شده بود.

«نیگا کن! به من می‌گن رضا. من عین اولمم. همیشه هم همین ریختی بودم. به من می‌گن رضا موتوری! می‌فهمی خانم جون؟ اون فرخ خان الآن کت‌بسته تو دیوونه‌خونه جای منه. به من می‌گن رضا موتوری! رضا دزده! من نمی‌تونم این ریختی مؤدب باشم. من یه جور دیگه‌ام. اگه می‌شِستم پاک آبروم پیش خودم می‌رفت. به درک که آبروی تو رفت! من اگه یه روز دعوا نمی‌کردم اون روز شب نمی‌شد! قالی رو همچین از تو اتاق نهارخوری بعد مهمونی می‌زدم که برنج داغ‌داغ روش بود! بعد گذاشتم کنار و شروع کردم از این سینما به اون سینما فیلم‌بری کردن. اون موقع ۱۰ تا سینما یه فیلم می‌ذاشتن. اما وقتی من باز دومرتبه رفتم سراغ دزدی که سینماها هر کدومشون تنهایی فیلم نشون می‌دادن.»

رضا موتوری یک دزد خرده‌پاست که با رفیقش عباس قراضه کار می‌کند. آن‌ها از آمبولانس به عنوان وسیله‌ی دزدی‌شان استفاده می‌کنند و به عنوان پوشش در یک آسایشگاه روانی روزها را می‌گذرانند. اما سر یکی از دزدی‌ها رضا با یک گروه خشن سرشاخ می‌شود. همان موقع دکتری تحصیلکرده و پولدار برای تحقیق به آسایشگاه می‌آید که چهره‌اش دقیقا شبیه چهره‌ی رضاست. رضا خودش را جای دکتر می‌زند و بیرون می‌رود. با دختری که نامزد دکتر است آشنا می‌شود. دختر فکر می‌کند این دکتر است که تغییر کرده و از تغییرات او اول کار خوشحال می‌شود اما واقعیت اینجاست که رضا تغییر نمی‌کند و طبقه‌ی اجتماعی آن‌ها به هم نمی‌خورد.

یکی از تنهاترین قهرمانان مسعود کیمیایی است. بی‌خود نیست که فرهاد آن قطعه‌ی درخشان «مرد تنها» را برای پایان فیلم خوانده است. یکی از بهترین پایان‌بندی‌های سینمای ایران روی موتوری شکل می‌گیرد که تنها پیوند رضا موتوری با جهان است. رضایی که در این جهان فقط یک موتور دارد و یک رفیق به اسم عباس قراضه که حداقل خبر مرگ رضا را بشنود.

سکانسی که رضا را جلوی پرده‌ی سینما کتک می‌زنند ادای دین مسعود کیمیایی به عشقش به سینماست.

فیلم داش آکل از خاطره انگیزترین آثار مسعود کیمیایی

«داش‌آکل»، چهارمین ساخته مسعود کیمیایی بود. این فیلم نیز همچون 3 اثر قبلی، از فیلم‌های خاطره‌انگیز و نوستالژیک سینمای ایران به شمار می‌رود. فیلم «داش‌آکل» با آن دیالوگ‌های جاودانه‌ی بهروز وثوقی، بهمن مفید، کنعان کنعانی و به‌خصوص مری اپیک، روایت قهرمانی داش‌آکل شیرازی‌ها است. شایان ذکر است که مسعود کیمیایی علاوه بر کارگردانی، نویسندگی این فیلم را نیز برعهده داشت و بعضی‌ها، این موضوع را از دلیل ماندگاری فیلم «داش‌آکل»، در ذهن سینمایی مردم ایران می‌دانند. شایان ذکر است که استاد کیمیایی به‌خاطر نوشتن فیلم‌نامه «داش‌آکل»، در انجمن بین‌المللی فیلم تاشکند در سال 1971 برنده جایزه بهترین فیلم‌نامه شد.

فیلم بلوچ

فیلم سینمایی «بلوچ» محصول سال 1351 از دیگر آثار مسعود کیمیایی است. این فیلم همچون فیلم‌های قبلی او مطرح نیست اما بازیگران مطرحی مانند: بهروز وثوقی، جلال پیشواییان و شمسی فضل‌اللهی در آن به ایفای نقش پرداختند. روایت این فیلم، داستان 2 گروه قاچاقچی در زاهدان است که با هم درگیر می‌شوند.

فیلم خاک

فیلم «خاک»، دیگر اثر مسعود کیمیایی است. محصول سال 1352 با تهیه‌کنندگی مهدی میثاقیه که بر اساس داستان آوسنه بابا سبحان از محمود دولت‌آبادی ساخته شده است. روایت این فیلم، داستان یک زن فرنگی است که همسر ارباب یک روستا است و یک مباشر شرور به نام غلام دارد. این زن پس از مرگ ارباب روستا، به کمک غلام، از پسران ارباب می‌خواهد که مالکیت زمینش را به او برگردانند. در این فیلم، فرزانه تأییدی و فرامرز قریبیان، هم‌بازی بهروز وثوقی بودند.

فیلم گوزن ها

از دیگر آثار مسعود کیمیایی، فیلم «گوزن‌ها» محصول سال 1353 است. این فیلم نیز از فیلم‌های سرشناس سینمای ایران پیش از انقلاب بود و به‌عنوان یک اثر فاخر در کارنامه استاد کیمیایی ثبت شد. «گوزن‌ها» ، محتوایی سیاسی داشت و در زمان خود جنجال‌برانگیز نیز شد.

«با گوله مُردن که از تو کوچه زیر پل مُردن بهتره.»

بهترین بازی کارنامه‌ی بهروز وثوقی که بازی‌های خوب در کارنامه‌اش کم ندارد و بهترین فرامرز قریبیانی که تا امروز روی پرده‌ی سینما دیدیم. بهروز وثوقی نقش معتاد را چنان یگانه و منحصربه‌فرد به تصویر می‌کشد که هنوز که هنوز است همه‌ی بازیگران خوب برای بازی در نقش معتاد یا از روی دست بهروز وثوقی گوزن‌ها نگاه می‌کنند یا در نهایت می‌گویند تلاش کردیم معتادی بازی کنیم که یادآور سید گوزن‌ها نباشد.

داستان عشق من به سینما که اصلا با «گوزن‌ها» شروع شد. با آن پایان‌بندی میخکوب‌کننده و صدای انفجار و بعد به نسبت نسخه‌ای که می‌دیدیم صدای محزون پری زنگنه یا فرهاد که گنجشگک اشی مشی می‌خواند. فیلمی که تاویل و تفسیرهای زیادی از آن شد. قبل از انقلاب هم چند سالی توقیف شد. سینما رکس را موقع پخش «گوزن‌ها» آتش زدند و خیلی‌ها معتقدند که آتش انقلاب با «گوزن‌ها» شعله‌ور شد.

قدرت مردی است که پولی را دزدیده اما به سر و وضعش نمی‌آید که دزد باشد. گلوله هم سر این ماجرا خورده. ظاهر قدرت با آن عینک و کاپشن راه را برای تاویل باز گذاشت که او را یک چریک سیاسی می‌دیدند. قدرت پیش سید، رفیق قدیمی‌اش می‌رود که حالا معتاد شده. کم‌کم حضور قدرت و اشتیاق سید به کمک به او باعث می‌شود سید به خودش بیاید.

خلاصه‌ی داستانش را رها کنید. این فیلمی است که سکانس به سکانس‌اش را باید ببینید و همه‌ی دیالوگ‌هایش را بشنوید. اوج هنرمندی مسعود کیمیایی در به تصویر کشیدن رفاقت در بستری هیجان‌انگیز و سیاسی. یکی از تر و تمیزترین فیلمنامه‌های کیمیایی است.

در رأی‌گیری از ۵۵ فیلم‌شناس ایرانی در سال ۱۳۸۱ گوزن‌ها همراهِ فیلم باشو، غریبه کوچک اثر بهرام بیضایی بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران شناخته شده‌است

فیلم کوتاه پسر شرقی

فیلم کوتاهِ 38 دقیقه‌ایِ «پسر شرقی»، از دیگر آثار مسعود کیمیایی است که در سال 1354 ساخته شده و به تهیه‌کنندگیِ مرکز سینماییِ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پیش از انقلاب تولید شد. روایت این فیلم، داستان یک عده بچه‌محل است که برای هوا کردن بادکنکی به دو دسته تقسیم می‌شوند. نویسندگی این اثر را نیز خود استاد کیمیایی برعهده داشت.

فیلم غزل

غزل فیلم بعدی او در سال 1355 با بازی محمدعلی فردین که اقتباسی از کتابی از نویسندهٔ معتبر خورخه لوئیس بورخس است، متفاوت‌ترین و عجیب‌ترین فیلم کارنامه وی از دیدگاه برخی از منتقدین لقب گرفت.

این فیلم سینمایی، روایت دو برادر به نام حجت (با بازی محمدعلی فردین) و زین‌العابدین (با بازی فرامرز قریبیان) است که نگهبان جنگل هستند و هرچند با هم زندگی می‌کنند اما به تنهایی در یک کلبه‌ی جنگلی روزگار را می‌گذرانند. این دو برادر، یک روز متوجه می‌شوند که عده‌ای برای قطع کردن درختان به جنگل آمده‌اند و ماجرا از آنجا آغاز می‌شود که حجت به دنبال آن‌ها می‌رود و با زنی معروفه به نام غزل (با بازی پوری بنایی)، به کلبه برمی‌گردد.

امرالله صابری، پروین سلیمانی، سعید پیردوست و نصرت کریمی، از دیگر بازیگرانِ «غزل» کیمیایی بودند.

شایان ذکر است که استاد کیمیایی در جشنواره بین‌المللی فیلم مانهایم–هایدلبرگ در سال 1976 برنده مدال نقره برای فیلم «غزل» شد.

فیلم کوتاه اسب

اثر دیگر مسعود کیمیایی در سال 1355، فیلمِ کوتاهی به نام «اسب»‌ است که تهیه‌کنندگی و نویسندگی آن را نیز خودش برعهده داشت.

فیلم سفر سنگ

فیلم «سفر سنگ» محصول سال 1356، از دیگر آثار مسعود کیمیایی است. این فیلم که از آثار خوش‌ساخت او نیز به شمار می‌رود، توسط بهزاد فراهانی نوشته شده و فیلم‌برداری آن در روستای زیاران استان قزوین انجام شده است. سعید راد، فرزانه تأییدی، محمدرضا فاضلی، حسین گیل، گیتی پاشایی و سعید پیردوست از جمله هنرپیشه‌های این فیلم بودند؛ فیلمی که داستان استعمارگرایی ارباب روستا را روایت می‌کرد. شایان ذکر است که «سفر سنگ» آخرین اثر مسعود کیمیایی پیش از انقلاب و همچنین آخرین اثرش در دهه پنجاه شمسی است. همچنین باید بدانید که استاد کیمیایی برای فیلم «سفر سنگ» در جشنواره بین‌المللی فیلم قاهره در سال 1979 برنده جایزه بهترین کارگردانی شد و در همان جشنواره، جایزه پلاک طلایی سازمان بین‌المللی سینمای کاتولیک را نیز به خانه برد.

کیمیایی بعد از انقلاب با جنجال و توقیف همزاد بوده. او این دوره را با توقیف خط قرمز آغاز کرد و بعد  سانسور بی‌رحمانه تیغ و ابریشم پیش آمد؛ که این قضیه نیز تا همین اواخر در مورد تمام فیلم‌های کیمیایی تکرار شده است.

فیلم خط قرمز

فیلم «خط قرمز» از دیگر آثاری است که مسعود کیمیایی آن را به اقتباس از کتاب شب سمور اثر استاد بهرام بیضایی نوشت و در سال 1360 ساخت. بعد از انقلاب زمان زیادی طول کشید تا کیمیایی بتواند دوباره مجوز فیلمسازی دریافت کند. بین آخرین فیلم قبل از انقلابش که «گوزن‌ها» بود و اولین فیلم بعد از انقلابش یعنی «خط قرمز» پنج سالی فاصله افتاد. پنج سالی که نتیجه‌اش فیلمی شد که سال‌ها توقیف بود و هیچ نسخه‌ی درست و درمانی از آن هم هیچ‌وقت پخش نشد. در این فیلم 112 دقیقه‌ای سعید راد، فریماه فرجامی، خسرو شکیبایی، امرالله صابری، سعید پیردوست و جمشید هاشم‌پور نقش‌آفرینی کردند.

«ما که با اون سختی، خط قرمز زیر اسماشون کشیدیم و گفتیم غلط، حالا چطوری آزادشون کنیم که زیر خودمون، زیر این تاکتیک چندین و چند ساله خط قرمز بکشیم و بگیم غلط؟!»

داستان فیلم در روزهای اول انقلاب اتفاق می‌افتد. پاییز ۱۳۵۷، روزهای اوج انقلاب،‌ یک مامور ساواک با دختری که از شغل او اطلاعی ندارد ازدواج می‌کند. ماجراهای شب عروسی و غیبت ساواکی، دختر را مشکوک کرده به جست‌وجو وامی‌دارد، تا اینکه پی به ماهیت شغل همسرش می‌برد. از قضا برادر دختر هم سیاسی است و مرد می‌خواهد او را دستگیر کند. جمال دوست برادر دختر در شناسایی شوهرش به او کمک می‌کند. در ادامه عشق و نفرت میان دختر و مامور ساواک و بحث‌های بین‌شان صبح می‌شود و ساواکی به دست دختر کشته می‌شود.

فیلم به دلیل مشکلاتی که سر راه اکرانش قرار گرفت جزو مهجورترین فیلم‌های کیمیایی شد اما ارزش دوباره دیده شدن و تحلیل را دارد. یکی از بازی‌های خوب کارنامه‌ی سعید راد در این فیلم اتفاق می‌افتاد. البته یکی از معدود فیلم‌های کیمیایی هم است که در آن کاراکتر زن قصه نقش پررنگی دارد.

شایان ذکر است که این فیلم در سال 1397 پس از 37 سال توقیف، اکران شد.

فیلم تیغ و ابریشم

فیلم سینمایی «تیغ و ابریشم» محصول سال 1364 است. کارگردانی و نویسندگی آن را مسعود کیمیایی برعهده داشته و محمد صالح علا، جلال پیشواییان، جمشید هاشم‌پور و فریماه فرجامی در آن نقش‌آفرینی کردند. این فیلم 108 دقیقه‌ای در اثنای جنگ تحمیلی ساخته شد. «تیغ و ابریشم»، در مورد تصمیم شومی است که در بانکوک گرفته می‌شود. مطابق این تصمیم، قرار است یک محموله‌ی 20 تنی هروئین به ایران وارد شود و در مدارس، دانشگاه‌ها و حتی جبهه‌های جنگ توزیع گردد اما… .

فیلم سرب

بعد از پنج‌ سال دوری از سینما، کیمیایی در ‌سال ٦٧ سرب را ساخت. یکی از بهترین‌های کارنامه فیلمساز که البته قدر ندید.یکی از جذاب‌ترین فیلم‌های کیمیایی به لحاظ بصری است. تصویر قدم زدن هادی اسلامی در راهروهای دادگاه و تصویر تراشیدن سر فریماه فرجامی از آن چیزهایی است که در حافظه‌ی تاریخی آدم حک می‌شود.موسیقی درخشان گیتی پاشایی که آن زمان همسر مسعود کیمیایی بود روی فیلم خوب می‌نشیند.

«میرزا محسن‌خان: هیچ‌کس تا حالا تو رو یه شب جمعه سر قبر یکی از فامیلا، حتی زنت ندیده. مرد باس گریه کردنم بلد باشه. نوری: از کجا داداش که ما بلد نیستیم؟ شاید زیادی هم بلدیم.»

فیلم در دهه‌ی ۳۰ تهران اتفاق می‌افتد. داستان یک زن و شوهر جوان یهودی که می‌خواهند به سرزمین موعود بروند. اما قبل از عزیمت شاهد قتل عمویشان هستند که مخالف با صهیونیسم است و به همین دلیل از سمت گروه‌های صهیونیستی تهدید می‌شود. سرانجام مردی به نام یزقبل او را به قتل می‌رساند اما قتل به گردن همسایه‌اش می‌افتد که مسلمان شریفی است. زن و شوهر جوان از ترس گروه‌های صهیونیستی تا زمان سفرشان زندگی مخفیانه‌ای را آغاز می‌کنند. این وسط نوری روزنامه‌نگاری است که مرد را می‌شناخته و حالا می‌خواهد دلیل واقعی قتل او آشکار شود. او می‌خواهد مرد جوان را وادار کند در دادگاه شهادت بدهد.

یک تریلر نیمه سیاسی هیجان‌انگیز که خیلی خوب نوشته و روایت می‌شود. با بازی فوق‌العاده‌ی هادی اسلامی در نقش نوری و یکی از بهترین امین تارخ‌های سینما در نقش مرد جوان یهودی و فریماه فرجامی تاثیرگذار در نقش همسر او. فیلمی است که هنوز هم جاذبه‌اش را از دست نداده و کهنه نشده است.

«سرب» از جمله آثار استاد کیمیایی است که در جشنواره فیلم فجر، نیز کاندید چند سیمرغ بلورین شد. جلال‌الدین معیریان (گریمور این فیلم)، سیمرغ بلورین بهترین چهره‌پردازی را برای این فیلم در هفتمین جشنواره فیلم فجر دریافت کرد؛ همچنین، محمود کلاری (فیلم‌بردار آن) سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری از این جشنواره را از آن خود کرد.

دندان مار، گروهبان و رد پای گرگ از ‌سال ٦٨ تا ٧٠ دوران موفق دیگری در کارنامه استاد بودند.

فیلم دندان مار

فیلم سینمایی «دندان مار» به کارگردانی و نویسندگی مسعود کیمیایی در سال 1368 ساخته شد؛ با تحسین منتقدان مواجه گردید، جایزه هیئت داوران جشنواره‌ی فیلمِ برلین را از آن خود کرد و برنده جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره بین‌المللی فیلم مونترآل کانادا نیز شد.

خیلی‌ها معتقدند که این بهترین فیلم مسعود کیمیایی است. اثری حتی بهتر از «گوزن‌ها». دلیلش این است که قصه‌ی «دندان مار» به نسبت بقیه‌ی فیلم‌های کیمیایی سرراست‌تر روایت می‌شود و کلاسیک‌تر است. آن شلختگی را که گاهی در فیلمنامه‌هایش وجود دارد، این جا نمی‌بینیم.

«یه جاست که تو باید وایسی، یه جا هم هست که بایست در ری، اما خدا نکنه جای این دو تا با هم عوض بشه… دیگه تا آخر عمر بدهکار خودتی!»

از «دندان مار» به بعد کاراکتر رضا در فیلم‌های کیمیایی هویت مشخصی پیدا می‌کند. فیلمی تصویر اجتماعی دقیقی از آن روزهای ایران ارائه می‌دهد.

رضا کارگر یک چاپخانه است که بعد از مرگ مادرش پلاک برادر گمشده‌اش را برمی‌دارد و به یک مسافرخانه می‌رود. آن جا هم اتاقی دارد که یک جوان جنوبی جنگ زده است. آن‌ها با هم رفیق می‌شوند اما یک روز یادگاری‌های مادر رضا از کیفش ناپدید می‌شود و طبعا به هم اتاقی‌اش مشکوک می‌شود.

بدون شک بهترین بازی کارنامه‌ی احمد نجفی است. در کشوری که وسط هرج و مرج جنگ بود آدم‌ها انگار سرگردان هستند. این سرگردانی را در هیچ فیلمی به اندازه‌ی «دندان مار» حس نمی‌کنید. فیلم نامزد دریافت جایزه‌ی خرس طلای برلین هم شد.

«دندان مار» چه از لحاظ روایتی و چه فرمی موفق می‌شود هم مولفه‌های سینمای کیمیایی را در خودش حفظ کند و هم به نسبت بقیه‌ی فیلم‌هایش راحت‌تر با مخاطب ارتباط برقرار کند چون از آن پیچیدگی‌های روایی کیمیایی که گاهی باعث می‌شود سررشته‌ی ماجرا از دست مخاطب خارج شود خبری نیست. یکی از کامل‌ترین فیلم‌های اوست.

شایان ذکر است که این فیلم، دو نامزدی را از جشنواره‌های بین‌المللی از آن خود کرد. یکی، نامزد جایزه خرس طلایی جشنواره فیلم برلین در سال 1991 و دومی نامزد جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو در سال 1992.

فیلم گروهبان

فیلم سینمایی «گروهبان»، دیگر اثر سینمایی مسعود کیمیایی است که پس از انقلاب ساخته شد و محصول سال 1369 است. استاد کیمیایی علاوه بر کارگردانی این فیلم، هم در مقامِ نویسنده، هم تهیه‌کننده، هم طراح صحنه و لباس فعالیت داشت. روایت فیلم «گروهبان»، در مورد شخصی به نام رستم است که گروهبان ارتش بوده و بعد از اتمام جنگ تحمیلی با وضع روحی بدی به زادگاهش بازمی‌گردد. احمد نجفی، گل‌چهره سجادیه، شاهد احمدلو، سعید پیردوست و میرمحمد تجدد از جمله بازیگرانی بودند که در این فیلم نقش‌آفرینی کردند. بد نیست بدانید که مدیر تولید این فیلم، سیروس مقدم بوده و بر اساس طرحی از کامبوزیا پرتوی (کارگردان ایرانی) ساخته شد. این فیلم توانست در سال 1992، نامزد جایزه شیر طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز شود.

با پایان یافتن دهه 60 شمسی، استاد کیمیایی در دهه 70 پرکار تر ظاهر شد. وی در این دهه توانست 7 اثر سینمایی را خلق کند که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.

ردپای گرگ

فیلم سینمایی «ردپای گرگ» محصول سال 1370 است. از دیگر آثار استاد کیمیایی که شاهد همکاری وی با فرامرز قریبیان هستیم. جالب است بدانید که نیکی کریمی برای نخستین بار روبه‌روی دوربین کیمیایی قرار گرفت و منوچهر حامدی، جلال مقدم و امیرحسین شهری نیز با او به نقش‌آفرینی پرداختند.

فیلم تصویر. تصاویری که ممکن است بی‌ربط به نظر برسند ولی همه‌شان جایی در ذهن کارگردان و فیلم‌های محبوبش به هم گره خورده‌اند. از اسب سواری در میدان فردوسی بگیرید تا آن چند قطره خون قرمز که روی سفیدی کفش فرامرز قریبیان می‌چکد. یک تصویر تمام عیار هیجان‌انگیز از فیلمی که شبیه یک وسترن است.

«حالا دیگه ده تا آدم زرنگ نوکر یه آدم فراخه. زرنگی زیر کرسیه. من اگه زرنگ بودم اینجا چی کار می‌کردم؟»

رضا قهرمان فیلم چاقویش را همان ابتدا می‌بیندد تا با زنی که دوستش دارد زندگی مشترکی را آغاز کند. اما سه روز پیش از مراسم ازدواج او و طلعت به جرم قتلی که مرتکب نشده به زندان می‌افتد. بیست سال در زندان است و بعد از آزادی نامه‌ای از صادق خان، رفیق قدیمی دریافت می‌کند که به خاطر فرزندش به کمک او نیاز پیدا کرده. خود صادق خان مشکوک است که در گیر افتادن رضا در زندان دخیل بوده باشد. رضا سراغ طلعت هم می‌رود و می‌فهمد که صادق خان به او خیانت کرده بوده. دست آخر چاقویش را با رضایت خود صادق خان در قلب او فرو می‌کند.

چرا صادق خان به رضا خیانت کرد؟ چرا به رضا نامه‌ نوشت که من دست به دیوارم و به کمکت نیاز دارم؟ «ردپای گرگ» از آن فیلم‌های کیمیایی است که در آن نباید دنبال منطق داستانی باشید. در عوض به شدت فیلم احساس‌برانگیزی است. دیالوگ‌نویسی درخشانی دارد. بازی‌های خیلی خوب‌اند و از همه مهم‌تر این که سینماست. میزانسن‌ها و تصاویر نشان‌دهنده‌ی این هستند که یک عشق سینمای واقعی پشت دوربین این فیلم ایستاده است.

نکته‌ی فیلم همان دیالوگ‌های اول است: «عکس! فقط عکسه که می‌مونه». و عکس‌های عزیز ساعتی از «ردپای گرگ» را ببینید که معلوم می‌کند چقدر این جمله درست است.

گفتنی است که این فیلم 97 دقیقه‌ای در اواخر تابستان سال 1372 اکران شد و بیش از 17 میلیون تومان فروش را تجربه کرد.

کیمیایی بعد از رد پای گرگ سه‌ سال کار نکرد. تا‌ سال٧٣ که با تجارت و‌ سال بعدش با ضیافت به سینما بازگشت.

فیلم تجارت

فیلم «تجارت» محصول سال 1373 است. پولاد کیمیایی به‌منظور نقش‌آفرینی در این فیلم، برای نخستین بار روبه‌روی دوربین پدرش رفت. در این فیلم – که بیشتر سکانس‌های آن در کشور آلمان فیلم‌برداری شده بود – بازیگرانی دیگری چون فرامرز قریبیان، آرش یغمایی و جلال پیشواییان نیز به نقش‌آفرینی پرداختند. روایت این فیلم، داستان یک ژورنالیست است که به‌خاطر دیدن تنها فرزندش سیاوش، از آمریکا به آلمان می‌رود و در آنجا متوجه می‌شود که… .

فیلم ضیافت

ضیافت برای نخستین بار در کارنامه کیمیایی پای یک مامور امنیتی را به‌ عنوان قهرمان به فیلم‌های استاد باز کرد. فیلم سینمایی «ضیافت» به کارگردانی و نویسندگی مسعود کیمیایی، محصول سال 1374 است.کیمیایی با «ضیافت» از آن قهرمانان قدیمش دل کند و قهرمانان جدیدی خلق کرد. قهرمانانی از جنس جوانان دهه‌ی هفتادی. با شمایل جدید. منتها در همان بستر آدم‌های کیمیایی. حالا کیمیایی بازیگران جوانی پیدا کرده بود که از آن‌ها به شیوه‌ی خودش بازی بگیرد.

«پولداری که واست بی‌کسیو صاف و صوف نمی‌کنه مؤمن. اون کسی که واست کسی باشه این‌ور بی‌پولیته. اصلا خود پولداریه که برات کس نمی‌ذاره. اون کسی که رفیق پولداریت باشه، ناکسه.»

روایتِ این فیلم، داستان هفت جوان است که باهم رفیق هستند و ماجرای آن به سال‌های پیش از انقلاب بازمی‌گردد؛ هفت رفیق درست پیش از انقلاب دیپلم‌شان را می‌گیرند. روز آخر را به کافه‌ی ماطاووس می‌روند. دو نفر از آن‌ها که تم مذهبی دارند در خوردن نوشیدنی با بقیه همراهی نمی‌کنند اما همراه آن‌ها در کافه می‌نشینند. هفت رفیق قرار می‌گذارند که دقیقا هفت سال دیگر در کافه‌ی ماطاووس جمع شوند اما هیچ‌کدام پیش‌بینی نمی‌کنند که انقلاب در راه است. بعد از انقلاب اکثرشان ثروتمند شده‌اند به جز یکی از آن‌ها که معلم است. یکی پلیس شده و دیگری درگیر ماجراهای غیرقانونی شرکتی به نام مهیاران. روز دیدار همه جمع می‌شوند به جز آن رفیقی که پلیس دنبالش است.

از این جای قصه به بعد تقریبا بقیه‌ی کاراکترها فراموش می‌شوند و فقط فریبرز عرب‌نیا و بهزاد خداویسی باقی می‌مانند. اما همان نیم ساعت اول، همان حال و هوای کافه‌ی ماطا و قطعه حزن‌انگیز «سنگ قبر آرزو» که از رادیوی ماطا پخش می‌شود در حافظه‌ی جمعی رفیق‌بازان ثبت شده است.

گفتنی است که این فیلم 90 دقیقه‌ای را امیرحسین شریفی تهیه‌کنندگی کرد.

فیلم سلطان

سلطان فیلمی محصول سال 1375 که فریبرز عرب‌نیا و هدیه تهرانی در آن حضور داشتند و حسن جوهرچی، پولاد کیمیایی، کیانوش گرامی، ژاله علو و رضا کیانیان، نیز از هنرپیشه‌های شاخص این فیلم بودند. «سلطان» از فیلم‌های پرفروش و مطرح اواسط دهه هفتاد شمسی لقب گرفت.

فیلم با یک سری حاشیه‌های سیاسی در مورد سرمایه‌گذارش همراه شد که چندان اهمیتی ندارد. فیلمی درباره‌ی انبوه‌سازی در تهران و کشتن خاطرات و نوستالژی‌ها با ساختن برج‌های چند طبقه به جای ساختمان‌های قدیمی. اعتراضی به سیاست‌های آن زمان شهرداری تهران.

«سلام. واسه این که بهتون بد نگذره، قدر خنده رو بدونین، غم و غصه‌تونم یه خورده که شده بذارید کنار،‌زندگی رفیق ما رم بچرخونین، یه خورده حواستونو بدین که ضرر نمی‌کنین. من این کاره نیستم. موقت، وردستشم. اگه به خودم باشه که ما اصلش تفریح کردن بلد نیستیم. باهاش اومدم واسه دو کار. این رفیق، از سر تفریح و نابلدی،‌همچین یه خورده دستش کجه. دستشو که تو جیب مردم نمی‌کنه. اما بدشم نمی‌آد. من می‌خوام هم آدم روبه‌راهی بشه،‌هم بفهمه بابا! واسه این کارایی که بلده، مردم به اندازه گلیمش بهش روزی می‌دن. روزی آدم که تو کیف و جیب مردم نیست که تو یه غفلت بیاد تو جیب من. می‌فهمین که! آره! من سرراستی و تمیزی رو از سینما یاد گرفتم. بدی تو کار ما نیستم. اما من، یه جایی، یه وقتی واستون می‌گم که چه‌جوری می‌شه که آدم دیگه حواسش مال خودش نیست. آدم بایست زرنگ باشه. چه‌جوری زندگی کنه، اما چه‌جوری درست و حسابی کلکش کنده شه. درست رفتن از این دنیا درس اول و آخره. حالام این ناصر بلبل و اینم شما. خوبش مال خودش و شما، بدش مال من. من درست می‌کنم. خلاف و دزدی بده، آقا! بده. شوخی شغل اونه، که منم همچین یه دو سه نفس کنارشم. اما من با هیچ چیز و هیچ کس این دنیا شوخی ندارم.»

اما «سلطان» برای خیلی از ما یادآور همان رضا موتوری است. رضا موتوری که این‌بار عاشق می‌شود و عشق می‌سوزاندش. سلطان از سال ۵۷ و شهادت دوستش، پدر عادل زخمی در دل دارد. عاشق سینماست اما برای این که خرج خودش و دوروبری‌هایش بگذرد گاهی دست به دله دزدی‌هایی می‌زند. در حین یکی از این دزدی‌ها کیف دختر جوانی را می‌زنند که پدرش سرایدر باغ آقای باهری است. آقای باهری پیش از این که بمیرد خانه‌ی سرایداری را به اسم دختر و پدرش کرده اما حالا وراث می‌خواهند کل آن خانه را بفروشند و خراب کنند و به جایش برج بسازند. ملاقات مریم و سلطان سرنوشت هر دوی آن‌ها را تغییر می‌دهد.

فریبرز عرب‌نیا با آن بغضی که در چشم‌ها و گلویش دارد نمونه‌ی تمام عیار قهرمان فیلم‌های کیمیایی است. تک‌افتاده و عاشق اما در زمانه‌ای زندگی می‌کند که کسی جدی‌اش نمی‌گیرد. از آن‌هایی که بلد نیست همرنگ جماعت شود.

فیلم هدیه تهرانی را به سینمای ایران هدیه داد. وقتی با آن لحن سرد وارد آن رستوران کوچک شد و داد زد: «سلطان کیه؟» ستاره‌ای برای سینمای ایران متولد شد.

استاد بعد تر با یافتن قهرمان جدید داستان‌هایش یعنی محمدرضا فروتن، مرسدس، فریاد و اعتراض را ساخت. اعتراض و انتقادات تند و تیز سیاسی‌اش در اوج دوران اصلاحات که ٦‌سال پیش از رئیس‌جمهوری اصلاحات بن‌بست آن دولت را پیش‌بینی کرده بود، جنجال دیگری بود که مسعود کیمیایی در متن آن قرار داشت.

فیلم مرسدس

نویسندگی فیلم مرسدس را اصغر عبداللهی برعهده داشت و خودِ استاد کیمیایی نیز در نگارش سناریو، مشارکت کرد. تلاش دیگری از کیمیایی برای این که زندگی جوانان دهه‌ی هفتاد را تصویر کند.

«ببین. به این ماشینم دل نبند. یه روزی می‌شه عینهو اینا (اشاره به ماشین‌های اسقاطی). اصلا به چیزی که دل نداره دل نبند. می‌شه جسد.»

چند تا رفیق که وضع مالی درست و حسابی ندارند و به طور اتفاقی یک مرسدس بنز گران‌قیمت برای یک روز دست آن‌ها می‌افتد. پسرها می‌خواهند یک روز هم که شده با مرسدس خوش بگذرانند اما شانس نمی‌آورند.

با موسیقی درخشان بابک بیات و بازی‌های خوب محمدرضا فروتن و پارسا پیروزفر و رامبد شکرآبی «مرسدس» تبدیل به فیلمی می‌شود که رویاهای بربادرفته‌ی یک نسل را تصویر می‌کند. آن مرسدس مشکی نماد خوشگذرانی است که این جوان‌ها بلدش نیستند. می‌خواهند ادایش را دربیاورند و نمی‌توانند.

فیلم فریاد

از دیگر آثار مسعود کیمیایی، فیلم «فریاد» محصول سال 1377 است. روایت این فیلم، داستانِ شخصی به نام فاروق، گاراژداری در جنوب کشور است که مشکلاتی با سهراب دارد و به او اجازه نمی‌دهد که برای خودش به‌طور مستقل کار کند، به همین دلیل، آن‌ها با هم درگیر می‌شوند و در این اثنا فاروق سکته می‌کند و می‌میرد. برادران او نیز برای گرفتن انتقام به دنبال سهراب می‌گردند. محمدرضا فروتن، میترا حجار، کیانوش گرامی، عنایت بخشی، اکبر معززی و جمشید جهان زاده در این فیلم روبه‌روی دوربین استاد کیمیایی به هنرنمایی پرداختند. بد نیست بدانید که این فیلم 91 دقیقه‌ای را ناصر شفق تهیه‌کنندگی کرد.

فیلم اعتراض

فیلم سینمایی «اعتراض» به نویسندگی و کارگردانی مسعود کیمیایی، محصول سال 1378 بود که تهیه‌کنندگی آن را سید ضیا هاشمی برعهده داشت.

«ما کاری به حکم نداریم. حکم رو کاغذ مال محکمه است. اصلیت حکم مال خداست؛ که ما و منش ریخته و گلریزون می‌کنیم واسه کسی که داره آزاد می‌شه از این چاردیواری که همه دنیا چاردیواریه. کرم مرتضی علی یه مرد که واسه شرف و ناموسش دوازده سال رو کشیده،‌ وجدانش بالاتر از این پولاست که کاغذه. سلامتی سه تن: ناموس و رفیق و وطن. سلامتی سه کس: ‌زندونی و سرباز و بی‌کس. سلامتی باغبونی که زمستونشو از بهار بیشتر دوست داره. سلامتی آزادی. سلامتی زندونی‌های بی‌ملاقاتی.»

روایت این فیلم، داستان شخصی به نام امیرعلی است که درگیر یکی از قتل‌های ناموسی دهه هفتاد شمسی می‌شود. شایان ذکر است که نخستین تجربه بازیگری داریوش ارجمند با استاد کیمیایی در این فیلم رقم خورده است. مهدی فتحی، بیتا فرهی، میترا حجار، پولاد کیمیایی و کیانوش گرامی در کنار رامبد شکرآبی و شیلا خداداد در فیلم «اعتراض» حضور داشتند. در این فیلم، نقش امیرعلی را داریوش ارجمند بازی کرد و نقش رضا نیز توسط محمدرضا فروتن ایفا شد. میترا حجار – نیز در تنها همکاری‌اش با مسعود کیمیایی که در این فیلم بود – در نقش لادن به هنرنمایی پرداخت.

فیلم شاید شلختگی‌هایی در ساختار داشته باشد به خصوص که به چند داستانک متفاوت از جمله داستان قاسم که برادرش در جنگ بوده و خودش حالا معتاد شده می‌پردازد اما بی‌واسطه‌ترین فیلم کیمیایی در ارتباط با جامعه و مردم است. آینه‌ای روبه‌روی حوادث آن سال‌ها. یکی از بهترین فیلم‌های کیمیایی است که سعی می‌کند فضای جدید جامعه را درک کند و درباره‌ی آن فیلم بسازد.

بد نیست بدانید که اسحاق خانزادی و مجید انتظامی هر یک به ترتیب، صداگذار و نوازنده موسیقی متن فیلم «اعتراض» بودند. اسحاق خانزادی به خاطر صداگذاری این فیلم، در هجدهمین جشنواره فیلم فجر، برنده سیمرغ بلورین بهترین صداگذاری و مجید انتظامی برای کار کردن روی موسیقی متن این فیلم، از دومین جشنواره فیلم اجتماعی آبادان، برنده بهترین موسیقی متن شد.

سال ٨٠. روزهایی که کیمیایی تازه از آمریکا بازگشته بود، رمان جسدهای شیشه‌ای را منتشر کرد. رمانی که یکی از بهترین آثار ادبی دهه اخیر به شمار می‌آید

کیمیایی در سال 82 با سربازهای جمعه، حکم و رئیس به سینمای ایران بازگشت. سه فیلمی که در آن آشکارا لحن و زبانش تغییر کرده بود اما هنوز به آرمان‌های خود وفادار بود. همچنین نخستین مجموعه شعرش را به نام زخم عقل را روانه بازار کرد و دو‌ سال بعد رمان حسد بر زندگی عین‌القضات را نوشت.

فیلم سربازهای جمعه از آثار مسعود کیمیایی

فیلم سینمایی «سربازهای جمعه» به نویسندگی و کارگردانی مسعود کیمیایی است. روایت این فیلم، داستان چند سرباز است که در یک روز جمعه به همراه گروهبانشان به داخل شهر می‌آیند اما برای آن‌ها حوادثی پیش می‌آید که… . محمدرضا فروتن (در نقش رضا)، بهرام رادان (در نقش آصف)، پولاد کیمیایی (در نقش سعید)، پژمان بازغی (در نقش فرامرز)، اندیشه فولادوند (در نقش نقره)، بهزاد جوان‌بخش (در نقش گروهبان)، بیژن امکانیان (در نقش مهرداد) و مریلا زارعی (در نقش نَيّر) از هنرپیشه‌های فیلم هستند. شایان ذکر است که این فیلم، در دهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم تلویزیونی توت اکران ژنو حضور داشت و در مسابقات جشن خانه‌ی سینما، نامزد بهترین فیلم شد؛ مریلا زارعی نیز به‌خاطر بازی در این فیلم، توانست در مسابقات جشن خانه‌ی سینما، تندیس زرین را برای بهترین بازیگر نقش دوم از آنِ خود کند.

فیلم حکم یکی دیگر از آثار مسعود کیمیایی

فیلم «حکم» محصول سال 1383، آغاز همکاری مسعود کیمیایی با رضا یزدانی، خواننده پاپ و آهنگساز ایرانی است. تیتراژ این فیلم، ترانه‌ای به نام لاله‌زار بود که رضا یزدانی آن را آهنگسازی کرد و خواند. مرحوم استاد خسرو شکیبایی (در نقش میثاق)، لیلا حاتمی (در نقش فروزنده)، بهرام رادان (در نقش سهند)، پولاد کیمیایی (در نقش محسن)، بهرام فتاحی (در نقش جلال) و جلال پیشواییان (در نقش حبیب) در این فیلم حضور داشتند. عزت‌الله انتظامی نیز آخرین سابقه همکاری خود با مسعود کیمیایی را در این فیلم تجربه کرد. رضا یزدانی نیز توانست برای نخستین بار، تجربه بازیگری با بزرگان سینمای ایران را پیدا کند. بد نیست بدانید که فیلم «حکم» بیش از 230 میلیون تومان فروش را تجربه کرد.

فیلم رئیس

مسعود کیمیایی 2 سال پس از «حکم»، فیلم «رئیس» را نوشت و آن را ساخت. روایت این فیلم، داستان شخصی به نام سیامک است که در جیبش لیست از نام 25 جوان را دارد که باید مواد مخدرش را به دست آن‌ها برساند. در این فیلم 102 دقیقه‌ایِ محصول سال 1385، بازیگرانی چون: داریوش ارجمند (در نقش رئیس)، فرامرز قریبیان (در نقش رضا)، مرحوم استاد خسرو شکیبایی (در نقش دکتر)، لعیا زنگنه (در نقش فرشته)، ضیاء همایون (در نقش سرهنگ تیموری)، پولاد کیمیایی (در نقش سیامک)، امین تارخ (در نقش سرهنگ رضا)، مهناز افشار (در نقش طلا)، شاهرخ نورمحمدی (در نقش آرش)، اکبر معززی (در نقش راننده کامیون)، فروردین رستمی امانی (در نقش وکیل) به هنرنمایی پرداختند. لعیا زنگنه و مهناز افشار نیز، برای نخستین بار روبه‌روی دوربین استاد کیمیایی ظاهر شدند.

فیلم محاکمه در خیابان

فیلم «محاکمه در خیابان» محصول سال 1387 از دیگر آثار مسعود کیمیایی است که او آن را ساخته است. در این فیلم 98 دقیقه‌ای، دوباره شاهد روایتگری مسعود کیمیایی از بخش‌هایی از جامعه‌ی ایران معاصر با طعم مردانگی و ناموس هستیم. «محاکمه در خیابان»، نخستین تجربه همکاری استاد کیمیایی با اصغر فرهادی، کارگردان اسکاریِ کشور بود؛ همکاری آنها در نگارش فیلم‌نامه اثری متفاوت خلق کرد؛ به‌گونه‌ای که بسیاری از منتقدین، فیلمِ «محاکمه در خیابان» را با آثار قبلی استاد کیمیایی از لحاظ ساختار و محتوا، متفاوت ارزیابی کردند.

روایت این فیلم، داستان شخصی به نام امیر است که می‌خواهد با دختری به اسم مرجان ازدواج کند. امیر در روز عروسی‌شان خبردار می‌شود که مرجان با مرد متأهلی در ارتباط بوده و از او یک بچه نیز دارد. در ادامه ماجرای فیلم به‌گونه‌ای پیش می‌رود که امیر به دنبال کشف حقیقت راه می‌افتاد و… . پولاد کیمیایی (در نقش امیر)، حمیدرضا افشار (در نقش عبد)، نیکی کریمی (در نقش نسیم)، محمدرضا فروتن (در نقش نکویی) و حامد بهداد (در نقش حبیب) از جمله هنرپیشه‌های این فیلم بودند. گفتنی است که در این فیلم، شاهد چندمین تجربه همکاری نیکی کریمی با استاد کیمیایی هستیم و رضا یزدانی نیز، تیتراژ این فیلم را عهده دار شد.

اواخر دهه ٨٠ و اوایل ٩٠ برای دوستداران کیمیایی به معنای سال‌های جرم و متروپل است. آثاری ساده و البته بی‌ کمترین جنجال؛ که بی‌سروصدا آمدند و بی‌سروصدا رفتند.

فیلم جرم

مسعود کیمیایی در سال 1389 فیلمی تحت عنوان «جرم» را نوشت و آن را کارگردانی کرد.

«رضا: رافت خان تو بزرگتر و راه‌بلد. نون سنگگک فهمیدم چه شکلیه، تافتون، بربری، لواش، همه جورشو دیدم اما خیلی گشتم ببینم نون حلال چه شکلیه. دست هیشکی ندیدم فقط شنیدم.

رافت خان: زرنگی‌تو بفروش. حواستو نفروش. مردونگی و فهم تو حواسه.»

این فیلم، زندگی مردی به نام رضا سرچشمه را نشان می‌دهد که در دو سال آخر حکومت پهلوی به زندان می‌افتد؛ مردی که به‌هیچ‌وجه قصد ندارد از اصول و عقیده‌ای که دارد بازگردد. او پس از آزادی از زندان، درگیر حوادث انقلاب می‌شود. جالب است بدانید که برخی از منتقدین، فیلم «جرم» را فیلمی با زیرلایه‌های سیاسی عنوان کردند.

این فیلمِ 110 دقیقه‌ای – که قریب به 800 میلیون تومان در گیشه فروش داشت – در اوایل خردادماه سال 1390 اکران شد. پولاد کیمیایی نقش اول این فیلم، یعنی رضا سرچشمه را بازی کرد. او در کنار حامد بهداد (در نقش ناصر ظفر)، جمشید مشایخی (در نقش مرتضی افجه‌ای)، داریوش ارجمند (در نقش رفعت خان) و مسعود رایگان (در نقش قاسم خان) روبه‌روی دوربین پدرش به هنرنمایی پرداخت. شایان ذکر است که بهاره رهنما و سیامک انصاری نیز برای بازی در این فیلم، برای نخستین بار روبروی دوربین کیمیایی رفتند. این فیلم توانست در جشنواره فیلم فجر 5 سیمرغ بلورین را اخذ کند که مهم‌ترین آن‌ها، سیمرغ بلورین بهترین فیلم بود که استاد کیمیایی آن را از آنِ خود کرد. همان‌طور که متوجه شدید، مسعود کیمیایی کارگردانی است که سیمرغ بلورین بهترین فیلم را از جشنواره فیلم فجر در رزومه سینمایی خود دارد و این نشان از هنر او و پافشاری‌اش نسبت به رسالتی است که برای خود در نظر گرفته است.

درست است که در فیلم گاهی بی‌دقت می‌شود آن‌قدر که در گوشه‌ی کادر پراید ببینیم یا کولر گازی. آن هم در فیلم سیاه و سفیدی که بین سال‌های ۵۵ تا ۵۷ روایت می‌شود اما این هم از آن فیلم‌هایی است که قدرتش را از تصاویر کیمیایی و به خصوص قهرمانانش می‌گیرد. از شیوه‌ی راه رفتن‌شان، از قاب‌هایی که قهرمان در مرکزش قرار دارد و از پیوند موسیقی درخشان کارن همایونفر که به شدت یادآور موسیقی «کانفورمیست» برتولوچی است با تصاویر سیاه و سفید.

آن سکانس ملاقات پولاد کیمیایی با لعیا زنگنه درخشان است و البته به نظرم نسخه‌ای از فیلم که با صدای خود بازیگران روی پرده رفت بهتر از نسخه‌ی دوبله‌ی آن است چون صدای منوچهر اسماعیلی پخته‌تر از آن است که روی صورت بازیگران جوان این فیلم بنشیند.

فیلم متروپل

فیلم سینمایی «متروپل» محصول سال 1392 اولین اثر سینمایی استاد کیمیایی در دهه 90 شمسی است. تیتراژ این فیلم را نیز مثل شماری از فیلم‌های دهه هشتاد شمسیِ مسعود کیمیایی، رضا یزدانی خواند. روایت این فیلم، داستانِ عاشقانه‌ی زنی به نام خاتون است که در نیمه‌شبی به یک باشگاه بیلیارد پناه می‌آورد. این فیلم 88 دقیقه‌ای، 700 میلیون تومان فروش کرد و برخی آن را ادای دین به سینمای اصیل خطاب کردند. مهناز افشار، محمدرضا فروتن، تینا پاکروان، پولاد کیمیایی، شقایق فراهانی، سحر دولتشاهی، ساعد سهیلی از جمله بازیگرانی هستند که در این فیلم به هنرنمایی پرداختند. شایان ذکر است که فیلم‌نامه‌ی این اثر را استاد کیمیایی با همکاری عبدالرضا منجزی نوشته است. همچنین جالب است که بدانید اکران فیلم «متروپل» واکنش‌های مثبت و منفی درخور توجهی را به دنبال داشت؛ از جمله‌ی این واکنش‌ها می‌توان به بهم ریخته شدن سالن برج میلاد توسط برخی از تماشاگرانِ این فیلم در جشنواره فیلم فجر بود.

فیلم قاتل اهلی

اما قاتل اهلییکی دیگر از آثار مسعود کیمیایی و دومین اثر سینمایی او در دهه نود شمسی. فیلم «قاتل اهلی» اکران شده در پاییز 1395 بود که در سی و پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر نیز حضور داشت. یکی از جنجالی‌ ترین فیلم‌های بعد از انقلاب کیمیایی است. که برخلاف آثار موفق کیمیایی، حواشی‌اش بیشتر از متن بود. فیلمی که درگیری تهیه کننده با کیمیایی باعث شد نه استاد و نه سایرعوامل فیلم از نتیجه رضایت کافی نداشته باشند. بزرگترین دستاورد قاتل اهلی کشفی دیگر از کیمیایی بود، او با انتخاب امیر جدیدی که ظاهر و بازی‌اش کاملا از جنس قهرمان‌های فیلم‌هایش بود، خاطرات خوش گذشته را برای طرفدارانش زنده کرد.روایت این فیلم، داستان شخصی به نام دکتر جلال سروش (با بازی پرویز پرستویی) است که تصمیم به افشاگری می‌گیرد. در این فیلم 103 دقیقه‌ای، هنرپیشه‌های دیگری چون: امیر جدیدی (در نقش سیاوش مطلق)، پگاه آهنگرانی (در نقش مهتاب)، پرویز پورحسینی (در نقش حاج‌آقا نوربخش)، حمیدرضا آذرنگ (در نقش احمد کیا) به هنرنمایی پرداخته‌اند. بد نیست بدانید که لعیا زنگنه – با بازی در این فیلم – برای چندمین بار بود که با استاد کیمیایی همکاری کرد و نقش همسرِ جلال سروش را برعهده داشت.

فیلم خون شد

فیلم سینمایی «خون شد» محصول سال 1398 یکی دیگر از آثار مسعود کیمیایی است. جواد نوروزبیگی، آن را تهیه‌کنندگی کرد و نویسندگی آن نیز برعهده کیمیایی بود.

روایت این فیلم، داستان زنی به نام خانم‌جان است که – به‌عنوان نامادری – عهده‌دار مراقبت از فرزندان شوهر و دختر خودش است.

در این فیلم بازیگرانی چون: سعید آقاخانی (در نقش فضلی)، سیامک صفری (در نقش مرتضی)، نسرین مقانلو (در نقش خانم‌جان)، لیلا زارع (در نقش فاطمه)، اکبر معززی (در نقش آقاخان) و هومن برق‌نورد (در نقش الهیار) روبه‌روی دوربین استاد کیمیایی به هنرنمایی پرداختند.

شایان ذکر است که این فیلم در سی و هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر حضور داشت و توانست دو نامزدی را اخذ کند. اولی، نامزد بهترین بازیگر نقش مکمل زن، برای لیلا زارع و دومی نامزد بهترین چهره‌پردازی برای محمدرضا قومی.

فیلم خائن کشی

«خائن کشی» سی و دومین و آخرین اثر سینمایی مسعود کیمیایی در قرن سیزدهم هجری شمسی است که در سال 1399 فیلم‌برداری و در سال 1400 اکران شد. علی اوجی در این فیلم، تهیه‌کننده بود. به‌زعم برخی از مشتاقان سینمای کیمیایی، این آخرین روایت مسعود کیمیایی از رفاقت و مردانگی است. جواهری گران‌قیمت و کمیاب در عصر ایران امروز! در این فیلم، بازیگرانی همچون: امیر آقایی (در نقش مهدی بلیغ)، فرهاد آئیش (در نقش محمد مصدق) و مانی حیدری (در نقش احمد ستوده)، در کنار مهران مدیری، سارا بهرامی، پانته‌آ بهرام، پولاد کیمیایی، حمیدرضا آذرنگ، سام درخشانی، امیررضا دلاوری و الهام حمیدی به هنرنمایی پرداختند.

سخن پایانی در مورد مسعود کیمیایی

مسعود کیمیایی را می‌توان یکی از گنجینه‌های سینمای ایران دانست، چراکه بیش از 60 سال است که در این عرصه پرکار و فعالیت است و بسیاری از مردم ایران، چه پیش از انقلاب و چه پس‌ازآن، برخی سکانس‌های آثار مسعود کیمیایی را هیچ‌گاه از یاد نخواهند برد. از بزرگی او همین بس که در جشنواره‌های مختلف داخلی و بین‌المللی، در محافل خصوصی و عمومی سینما و حتی در دانشگاه‌ها از او تجلیل شده و برای بزرگداشتش مراسماتی برگزار گردیده است.

مخاطب گرامی! اگر نظر و دیدگاهی درباره آثار مسعود کیمیایی دارید، لطفاً نظرات و دیدگاه‌های ارزشمندتان را از طریق بخش کامنت در انتهای این نوشتار به اشتراک بگذارید. همچنین در صورت تمایل می‌توانید لینک این مطلب را از طریق کانال‌ها و گروه‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی عضو هستید به اطلاع دوستان و آشنایان برسانید و ما در اینستاگرام و تلگرام نیز دنبال کنید.